Ouder worden gaat samen met vallen en opstaan. Bij 65-plussers bestaat echter regelmatig de angst om te vallen, wat voor grote problemen kan zorgen. Zij gaan niet meer wandelen, zelf boodschappen doen of ergens op visite, waardoor ze in een sociaal isolement terecht komen.

Deze 'valangst' en ook het daadwerkelijk vallen, komt meer voor bij niet-westerse migranten dan bij Nederlandse ouderen. Zicht op Evenwicht (ZoE) is de enige effectieve interventie in Nederland tegen angst om te vallen en daaraan gerelateerd vermijdingsgedrag. Maar dit soort interventies bereiken oudere migranten niet. In 2016 is gestart met het ontwikkelen, implementeren en evalueren van een cultuursensitieve variant van ZoE.

Wat is de noodzaak van cultuursensitieve valpreventie?

Uit onderzoek van de GGD Amsterdam blijkt dat oudere migranten 2 à 3 keer zo vaak bang zijn om te vallen dan autochtone ouderen. Tel daarbij de sterk toenemende vergrijzing onder migranten, hun slechtere gezondheid en hogere mate van lichamelijke inactiviteit bij op en het is duidelijk dat de valproblematiek bij migranten ouderen. Fatima el Fakiri, projectleider en initiatiefnemer: "Daar komt nog bij dat oudere migranten nauwelijks bereikt worden via het bestaande aanbod aan valpreventie activiteiten. Dit komt deels omdat de wervingsprocedures niet op hen afgestemd zijn. Om oudere migranten zo goed mogelijk te bereiken is het van groot belang dat het aanbod fysiek, financieel en cultureel toegankelijk is".

Zicht op evenwicht: een innovatief project voor migranten

Een cultuursensitief valpreventieprogramma bestond nog niet, dus het huidig project voorziet in een grote behoefte van oudere migranten zodat ze zo lang mogelijk zelfstandig thuis kunnen blijven wonen. Volgens El Fakiri heeft het opzetten en piloten van dit project wel wat voeten in de aarde. In de eerste plaats om de financiën rond te krijgen. Vervolgens om deelnemers te werven en includeren die voldoen aan de inclusiecriteria. Dit is een hels karwei bij een laag geletterde, moeilijk bereikbare doelgroep. Dankzij subsidie van Fonds NutsOhra, RCOAK en R&D Fonds van de GGD Amsterdam is het project in het najaar van 2016 gestart.

Hoe maak je de interventie 'migranten proof'?

De oorspronkelijke groepscursus bestaat uit acht wekelijkse bijeenkomsten waarin de deelnemers voorlichting en tips krijgen om het valrisico te verminderen. Daarnaast doen ze lichamelijke oefeningen voor het verbeteren van spierkracht en balans. De cursus wordt verzorgd door speciaal getrainde professionals zoals wijkverpleegkundigen, ergo- of fysiotherapeuten.

Madelein Boers, betrokken bij het project als Adviseur Gezondheid: "Een dergelijke, op cognitieve therapie gebaseerde, interventie is voor migranten ouderen lastig om te volgen. Het programma is oorspronkelijk heel talig. De training wordt in de aangepaste versie in de eigen taal gegeven. Ongeveer 80% van de Marokkaanse en Turkse ouderen is analfabeet of heeft hooguit lagere onderwijs afgerond. Daarom zijn ze afhankelijk van mondelinge informatie. Het boek met huiswerkopdrachten is er dan ook helemaal uitgehaald."

El Fakiri: "We hebben niet zomaar wat bedacht achter ons bureau. Op basis van literatuur, onze eerdere ervaringen met vergelijkbare interventies en focusgroepgesprekken met oudere migranten, hebben we het oorspronkelijke programma aangepast waarbij de kernelementen uiteraard behouden moesten worden. Een voorbeeld? In de handleiding staat een casus van ene mevrouw Jansen met een hondje, die het 's avonds eng vindt om naar theater te gaan of te fietsen omdat ze bang is om te vallen. Zo'n casus past niet binnen het referentiekader van niet-westerse oudere migranten. Een Turkse of Marokkaanse vrouw bijvoorbeeld kan vaak niet eens fietsen, gaat niet naar theater 's avonds en een hondje is een onrein dier."

Hoe krijg je een groep migranten ouderen voor zo'n training bij elkaar?

El Fakiri: "Ouderen, ongeacht etnische herkomst, zijn vaak moeilijk te werven voor valpreventie activiteiten. Maar net als bij veel andere interventies is het nog moeilijker om oudere migranten te bereiken. Flyers, posters en een artikeltje in een huis-aan-huisblad zijn media die migranten vaak niet lezen. De werving voor ZoE is verlopen via plekken waar al veel migranten ouderen samenkomen, zoals buurthuizen, woongroepen voor oudere migranten, moskeeën en kerken, via mond-tot-mond reclame, en door het inzetten van vertrouwde personen uit de eigen gemeenschap."

Boers: "Wat het ook ingewikkeld maakt is het eraan gekoppelde onderzoek. Je moet uitleggen dat er een voor- en nameting is, waarbij ook vragen over achtergrondkenmerken worden gesteld. Mensen snappen het toestemmingsformulier niet wat ze moeten ondertekenen en hebben wantrouwen over wat er met de gegevens gebeurt. Het is een grote uitdaging en een kwestie van een lange adem. Maar ... het is gelukt en er zijn, verspreid over Amsterdam, zes groepen gestart met zo'n 10 à 15 deelnemers van Surinaamse, Turkse en Marokkaanse afkomst."

Werkt deze interventie?

El Fakiri: "De effectiviteit van ZoE is al aangetoond middels een gerandomiseerd onderzoek met controlegroep (RCT) onder Nederlandse ouderen. Wij voeren geen RCT uit, maar zijn benieuwd naar de resultaten van ons evaluatieonderzoek onder de deelnemers. Ik alvast zeggen dat de deelnemers erg tevreden zijn over de cursus en oefeningen. Ook de trainers en de vrijwilligers zijn erg positief."

Boers: "Bij het naderende einde van de trainingen vormden veel deelnemers het jammer dat het stopt. Ze willen meer en ook andere activiteiten gaan ondernemen. Ze willen bijvoorbeeld graag Nederlandse les volgen of gaan sporten in de buurt. Een groep Turkse mannen is al een beweeggroep gestart waarbij ze iedere week gezamenlijk begeleid gaan sporten bij de fysio."

Boers: "Mooi om te zien is ook dat de mensen heel trots zijn dat ze na afronding van de interventie een certificaat krijgen. Ze gaan er zelfs mee op de foto, heel serieus, met strakke gezichten en sturen dat naar hun kleinkinderen."

El Fakiri: "Veel vrouwen hebben nooit de kans gehad om naar school te gaan. Je ziet bij sommigen het verdriet dat ze deze kans nooit hebben gekregen. Met het diploma wordt een erkenning gegeven dat ze iets leerzaams hebben afgerond."

In welke fase zitten jullie nu?

Boers: "Inmiddels zijn alle groepen klaar met de trainingen en wordt de dataverzameling afgerond. Er is nu al veel vraag naar de cursus van professionals en vrijwilligers die de cursus willen organiseren voor andere oudere migranten groepen."

El Fakiri: "Onze ambitie is deze innovatieve aanpak te verduurzamen in de wijken waar veel oudere migranten wonen. Onder de noemer 'laat je niet vallen!' is sinds kort de Amsterdamse Aanpak Valpreventie van start gegaan in twee gebieden. Het uitrollen van de cultuursensitieve ZoE naar de wijken en stadsdelen waar veel migranten ouderen wonen is zinvol en zeker geen overbodige luxe. Hier is namelijk veel gezondheidswinst te behalen. Ik zou zeggen: 'Laat oudere migranten niet vallen, letterlijk én figuurlijk!'"

Meer informatie

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met projectleider Fatima el Fakiri via e-mail: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken. 

Bron: EZG Nieuws